بررسی ضرب المثل‌های فارسی در دو سطح واژگانی و نحوی

ضرب المثل‌ها، در کنار کنایات، اصطلاحات، زبانزدها و واژگان، از جمله مواد و مصالح زبانی به شمار می­روند که غنای هر زبان به کمیت و کیفیت همین مواد بستگی دارد. در این مقاله مؤلف می­کوشد پس از طرح موضوع و تعریف مثل، این گونة زبانی را در دو سطح واژگانی و نحوی بررسی نماید. در سطح واژگانی، واژگان امثال از چند زاویه بررسی می­شوند: 1- میزان کاربرد واژگان بیگانه، عامیانه و  شکسته با تکیه بر  نمونه­گیری از  کتابهای امثال معروف که معلوم می­گردد 4/14 درصد واژگان عربی، دو درصد عامیانه و کمتر از  یک درصد شکسته است. این بررسیها به صورت مقایسه­ای انجام می­گیرد تا میزان واژگان یاد شده را در مقایسه با نثر معیار و مواد دیگر ادب شفاهی چون افسانه­ها، لالایی­ها، ترانه­ها و  مثل ها نشان دهد؛ 2- واژگان ممنوع (حرام) و تابو 75/2درصد از کل واژگان امثال را تشکیل می­دهد؛ 3- در  بخش فواید زبانی واژگان مثل نیز به نقش واژگان امثال در ماندگاری واژگان زبان فارسی و مطالعات زبانی اشاره می­شود؛ 4- تغییر و جابه­جایی واژگان در محور جانشینی از ویژگیهای مثلهاست که علل آن به تفصیل و با نمونه بررسی و تحلیل می­شود. در سطح نحوی مباحثی مانند نوع جمله­های مثلی، اجزای جمله­های مثلی و ترتیب و انواع آنها از نظر فعل، ساختمان و وجه بررسی می­شود. در ادامه، حذف اجزای جمله­های مثلی در هشت نوع دستوری با ارائه شواهد کافی و دلایل و  چگونگی و نوع حذف­ها  (لفظی و معنوی) می­آید و در پایان گونه­های نوشتاری و گفتاری در مثلها بیان می­شود.  روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و به صورت نمونه گیری و مطالعه موردی است. تعداد نمونه­ها، پنجاه مثل از  پنج منبع مثل مکتوب و به زبان معیار است؛ بنابراین، ضرب المثل های گویشی در این پژوهش مورد نظر نیست. همچنین برای مقایسه و یا هدفهای خاص، نمونه­گیری­های دیگری نیز انجام داده­ایم.